म्याग्दे गाउँपालिका–३ गुञ्जार उमाचोक र देवघाट गाउँपालिका–२ र ३ नम्बर वडालाई सुन्तलाखेतीको पकेट क्षेत्र मानिन्छ। यद्यपि, पछिल्लो समय यी क्षेत्रमा सुन्तला उत्पादन घट्दै गएको छ। गुञ्जारका किसान निरे विकका अनुसार केही वर्षअघिसम्म यहाँ सुन्तला प्रशस्त फल्थ्यो र आम्दानी पनि राम्रै हुन्थ्यो। तर, हाल सुन्तलाको बोटमा विभिन्न रोग देखा पर्नुका साथै फल लाग्नै छाडेको छ।

किसानहरूले जलवायु परिवर्तनलाई प्रमुख समस्या मानेका छन्। विक भन्छन्, “पहिले फूल खेल्ने समयमा आकाशे पानी हुन्थ्यो, तर अहिले पानी पर्दैन।” उनले करिब १५० बोट सुन्तलामा रोग देखिएको बताए। सिँचाइको अभाव र बढ्दो तापक्रम पनि उत्पादन घट्नको कारण भएको कृषि ज्ञान केन्द्र तनहुँले जनाएको छ।

गुञ्जार र आसपासका क्षेत्रमा सिँचाइका लागि पानीको मुहान अपर्याप्त छ। किसान रामबहादुर अधिकारीले भने, “हामीसँग एकमात्र कुवा छ, जसको पानी पिउन र पशुपालनका लागि प्रयोग गर्नुपर्छ। फलतः सिँचाइ गर्न सकिँदैन।”

कृषि ज्ञान केन्द्रका प्रमुख गोपाल शर्मा लामिछानेका अनुसार सुन्तला उत्पादनका लागि ६००–९०० मिटरसम्मको उचाइ उपयुक्त मानिन्थ्यो। अहिले तापक्रम बढेका कारण ९०० मिटरभन्दा तलका क्षेत्रमा उत्पादन घटेको छ। यद्यपि, ९०० मिटरभन्दा माथिका क्षेत्रमा उत्पादन अझै राम्रो भइरहेको उनले बताए।कृषि ज्ञान केन्द्रले फूल खेल्ने समयमा कृत्रिम परागसेचन प्रविधि प्रयोग गर्न सकिने सुझाव दिएको छ। यद्यपि, नेपालमा यो प्रविधि अझै प्रयोगमा आएको छैन। किसानलाई रोग निवारण र सिँचाइ व्यवस्थापनबारे जानकारी दिने प्रयास भइरहेको छ।

गुञ्जारका किसान निरे विकले विगतमा प्रतिवर्ष २.५ लाख रुपैयाँ आम्दानी गर्ने सुनाए। तर, हाल उत्पादन आधा भन्दा पनि कम हुने देखिएको छ।देवघाट, म्याग्दे, र आसपासका क्षेत्रमा नौ सय मिटरभन्दा माथिका सुन्तलाखेती क्षेत्रबाट उत्पादन हुने सुन्तला स्वादिलो र रसिलो भएको कृषि ज्ञान केन्द्रको अध्ययनले देखाएको छ। साथै, ऋषिङ, घिरिङ, र व्यास नगरपालिकालगायतका क्षेत्रलाई पनि उपयुक्त मानिएको छ।

जलवायु परिवर्तन, सिँचाइ अभाव, र तापक्रम वृद्धिका कारण सुन्तला उत्पादनमा आएको कमीले किसानहरूलाई ठूलो आर्थिक नोक्सान पुऱ्याइरहेको छ। प्राकृतिक स्रोतहरूको व्यवस्थापन र प्रविधिको उपयोग गरी सुन्तला उत्पादनलाई प्रोत्साहन गर्न आवश्यक देखिएको छ