काठमाडौँ,

जन्मदर्ता तथा कानुनी पहिचानको अभावले धेरै नेपाली नागरिक अझै राज्यविहीन अवस्थामा बस्न बाध्य छन्। बल्खु निवासी २८ वर्षीय राजेश ठकुरी जन्मदर्ता र नागरिकताको प्रमाणपत्र नहुँदा कानुनी रूपमा अस्थित्वविहीन बन्नु परेको एक उदाहरण हुन्। आफ्नै पहिचान नपाउनुका कारण उहाँले आफ्ना दुई सन्तानको जन्मदर्ता गराउन नसक्दा थप चिन्तित हुनुभएको छ।

सानै उमेरदेखि विभिन्न घरमा मजदुरी गर्दै हुर्किएका ठकुरी परिवारको पहिचान पत्ता लगाउन नसकेको बताउनुहुन्छ। उस्तै अवस्थामा हुर्किनुभएका मार्शल आर्ट प्रशिक्षक सन्जय राईले पनि ६ वर्षको उमेरदेखि सडकमा बाल्यकाल बिताउनु परेको अनुभव सुनाउनुभयो। जन्मदर्ता तथा नागरिकता प्रमाणपत्र नहुँदा मोबाइल सिम कार्ड लिनेदेखि लिएर अन्य कानुनी सुविधाहरूबाट समेत बञ्चित हुनुपरेको उहाँहरूको गुनासो छ।

जन्मदर्तासम्बन्धी अधिकार सुनिश्चित गर्न राजधानीमा आयोजित एक कार्यक्रममार्फत यी समस्यामाथि छलफल गरियो। कार्यक्रममा ‘साथसाथ’ संस्थाका अध्यक्ष सुचिता शाहले जन्मदर्ता नहुँदा थुप्रै सडक बालबालिकाले कानुनी पहिचान नपाएर विभिन्न अवसरबाट बञ्चित हुनुपरेको बताउनुभयो।

राष्ट्रिय परिचयपत्र तथा पञ्जिकरण विभागका निर्देशक मुकेश कुमार केशरीले नेपालको संविधानले सबै नागरिकलाई जन्मदर्ताको अधिकार प्रदान गरेको उल्लेख गर्दै, विशेष परिस्थितिमा प्रहरी रिपोर्ट वा सर्जमिन मुचुल्काको आधारमा पनि जन्मदर्ता गर्न सकिने जानकारी गराउनुभयो। उहाँका अनुसार हरेक वर्ष वैशाख १ गतेदेखि साताव्यापी ‘घटना दर्ता सप्ताह’ मनाउँदै जन्म, विवाह, सम्बन्धविच्छेद, बसाइँसराइ र मृत्युदर्ता गराउने अभियान सञ्चालन गरिन्छ।

राष्ट्रिय बालअधिकार परिषद्का सदस्य सचिव इन्द्रादेवी ढकालले जन्मदर्ता प्रत्येक बालबालिकाको आधारभूत अधिकार भए पनि विभिन्न कारणले धेरै नागरिक अझै कानुनी पहिचानबाट बञ्चित रहेको उल्लेख गर्नुभयो। उहाँले नीति सुधार र जनचेतनामूलक कार्यक्रममार्फत यो समस्या समाधान गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो।

कार्यक्रममा बालबालिकाको जन्मदर्ता सुनिश्चित गर्न पैरवीपत्र सार्वजनिक गरिनुका साथै, कानुनी पहिचानबिहीन व्यक्तिहरूलाई राज्यको अधिकार सुनिश्चित गर्न व्यवहारिक उपायबारे छलफल गरियो। नेपाल सरकारको संविधानको धारा ३९ (१) अनुसार प्रत्येक बालबालिकालाई आफ्नो पहिचानसहित जन्मदर्ताको अधिकार प्राप्त छ भने, दिगो विकास लक्ष्य १६.९ अनुसार सन् २०३० सम्ममा सबै नागरिकलाई कानुनी पहिचान प्रदान गरिनुपर्ने लक्ष्य राखिएको छ।

भिडियो लिङ